عقودی است که در آن طرفین قرارداد، در تلاش برای دستیابی به حداکثر سود شخصی و جلب منفعت مالی بیشتر هستند.
غبن در لغت، به معنای زیان و ضرر در معاملات به کار می‌رود. با این توضیح، منظور از عقود مغابنه یا قرارداد‌های مغابنه‌ای، عقودی است که در آن طرفین قرارداد، در تلاش برای دستیابی به حداکثر سود شخصی و جلب منفعت مالی بیشتر هستند.
به بیان دیگر در عقود مغابنه، طرفین به طور ضمنی سعی می‌کنند سود خود را از راه بیشتر کردن زیان دیگری به دست آورند و با ایجاد این تعامل، توازن اقتصادی معامله را به وجود بیاورند.
در عقد مغابنه‌ای، عوضین (مال مورد معامله و بهای آن) ارزشی تقریبا یکسان دارند و از این جهت می‌توان ویژگی قرارداد مغابنه را، تعادل حدودی مال و ارزش آن دانست. همچنین واضح است که در این دسته عقود، طرفین قرارداد باید با علم و آگاهی کامل و کافی نسبت به موضوع معامله اقدام کنند چرا که احتمال مغبون شدن (زیانکار شدن) در عقد مغابنه بسیار است.
منظور از خیار غبن در عقود مغابنه چیست؟
همان‌طور که ذکر شد، زمانی که قرارداد مغابنه‌ای باشد، هر یک از طرفین در صدد افزایش سود خود و توامان کم کردن سود طرف دیگر است. به همین خاطر مسئله مغبون و زیانکار شدن در این عقود اهمیت حقوقی زیادی دارد.
قانون‌گذار برای جلوگیری از تشدید فضای مذکور در عقود مغابنه‌ای، اختیاری قانونی تحت عنوان «خیار غبن» برای طرفین عقد مغابنه‌ای قرار داده است.
منظور از «خیار» در اصطلاح «خیار غبن»، داشتن صلاحیت و اختیار قانونی است. مزیت خیار غبن در قرارداد، این است که اگر یکی از طرفین پس از معامله و با آگاهی یافتن به ارزش واقعی و اصلی معامله، متوجه شد به طور شدید و فاحشی دچار فریب مالی و غبن (زیان) شده است، اختیار دارد تا با استناد به خیار غبن، عقد مذکور را فسخ کند.
مثلاً اگر شخصی اقدام به خرید یک دستگاه خودروی دست دوم پراید به مبلغ ۱۵۰ میلیون کند سپس از طریق یکی از دوستانش متوجه بشود ارزش خودروی مذکور ۸۰ میلیون بوده است، می‌تواند با استناد به خیار غبن، قرارداد فروش خودرو را فسخ کند و پول خود را پس بگیرد چرا که غبن و زیان موجود (۷۰ میلیون) فاحش و شدید بوده است. اما اگر همان شخص مثال بالا، خودروی مذکور را ۸۵ میلیون تومان خریداری کرده باشد نمی‌تواند قرارداد را با استفاده از خیار غبن فسخ کند چرا که زیان موجود پررنگ و شدید نیست.
البته نباید فراموش کرد که اصولاً مبحث خیارات قانونی و شرایط استفاده از آنها، نکات زیادی دارد و باید در هر مورد با آگاهی و علم به ابعاد حقوقی خیارات، به آنها استناد کرد.
مصادیق عقود مغابنه کدام‌اند؟
حال با فهم مفهوم قرارداد مغابنه‌ای، به سراغ چند مصداق بارز از این دسته عقود می‌رویم.
مهمترین و رایج‌ترین عقد مغابنه، عقد بیع (قرارداد خرید و فروش) و عقد اجاره است. در عقد بیع و اجاره هر یک از طرفین قصد دارد تا سود بیشتری را عاید خود کند. خریدار یا مستاجر مایل هستند تا با حداقل مبلغ، کالا را تصاحب کنند و در مقابل فروشنده و موجر هم تلاش می‌کنند حداکثر مبلغ را از فروش کالا به دست آورند.
